Od dnia 20 maja 2016 r. obowiązuje duża nowelizacja ustawy – Prawo o stowarzyszeniach, która została uchwalona jeszcze przez poprzedni parlament. Zmian w przepisach jest dużo i dlatego warto przybliżyć te najważniejsze z nich, gdyż większość osób działających po stronie społecznej funkcjonuje w ramach stowarzyszeń. Ujednolicony tekst ustawy dostępny jest poniżej.

(1) Polskie prawo przewiduje dwie formy stowarzyszeń. Stowarzyszenia rejestrowe i stowarzyszenia zwykłe. Istnieją zasadnicze różnice między takimi stowarzyszeniami, które powinny być brane pod uwagę przy zakładaniu stowarzyszeń. Zestawienie już o uwzględnieniu zmian w przepisach, które weszły w życie.

(2) [Cele działania stowarzyszeń] Jedną zasadniczych zmian, które wprowadziła nowelizacja z 25 września 2015 r. jest poddanie celów funkcjonowania stowarzyszeń wymogom przepisu art. 58 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. Co prawda Konstytucja gwarantuje wolność zrzeszania się, ale zarazem jednoznacznie zabrania funkcjonowania stowarzyszeń „których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą”. Nowy przepis art. 1 ust. 2 Prawa o stowarzyszeniach stanowiący, że: „W zakresie swoich celów statutowych stowarzyszenia mogą reprezentować interesy zbiorowe swoich członków wobec organów władzy publicznej” jest zupełnie niezrozumiały i zawęża działalność stowarzyszeń do spraw związanych z „reprezentacją wobec organów”. Gdyby czytać ten przepis literalnie, to inna działalność stowarzyszeń niż reprezentacja wobec władzy, np. wspieranie się członków stowarzyszenia i samoorganizacja społeczności lokalnych i ponadlokalnych w realizacji wspólnych celów, w ogóle nie powinna mieć miejsca. Porównanie nowego brzmienia przepisu art. 1 ust. 2 ze starym, sprzed nowelizacji „2. Prawo zrzeszania się w stowarzyszeniach może podlegać ograniczeniom przewidzianym jedynie przez ustawy, niezbędnym do zapewnienia interesów bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego oraz ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo ochrony praw i wolności innych osób.” pokazuje dużą zmianę przepisów na niekorzyść strony społecznej. Jest w tym przepisie jakieś drugie dno, którego jeszcze nie widać.

(3) Tytułem przykładu. Jedno z zaprzyjaźnionych stowarzyszeń posiada taki oto opis swoich celów w statucie:

„1. Celem Stowarzyszenia jest podejmowanie, wspieranie i pomoc w realizacji inicjatyw na rzecz jednostek samorządu terytorialnego znajdujących się w Rzeczpospolitej Polskiej w zakresie:

1) ekologii zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego;

2) działalności na rzecz reintrodukcji gatunków zagrożonych wyginięciem oraz odtwarzanie populacji gatunków dziko żyjących;

3) ochrony dóbr kultury i tradycji;

4) wspierania inicjatyw mających na celu poprawę estetyki wsi i miast;

5) przeciwdziałania rabunkowej wycince drzew, w tym wycince przydrożnych alei i pozostałości historycznych parków przypałacowych;

6) ochrony i promocji zdrowia;

7) pomocy społecznej i dobroczynności;

8) działalności na rzecz korzystnych i akceptowalnych społecznie rozwiązań związanych z lokalizacją inwestycji oddziałujących na środowisko i jakość życia mieszkańców;

9) opiniowania i wpływu na planowanie przestrzenne w jednostkach samorządu terytorialnego;

10) upowszechniania kultury fizycznej i sportu;

11) oświaty i wychowania;

12) profilaktyki związanej z patologiami społecznymi;

13) integracji społeczności wiejskiej;

14) turystyki i agroturystyki;

15) promocji regionu;

16) budowy społeczeństwa informacyjnego;

17) problemów osób niepełnosprawnych.

2. Nadto celem Stowarzyszenia jest:

1) działanie na rzecz przestrzegania zapisanych w aktach normatywnych, w tym zwłaszcza w konstytucji i umowach międzynarodowych, praw obywatelskich przez wszystkie organy władzy państwowej i samorządowej, w tym zwłaszcza władzę ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą, organy kontroli publicznej;

2) upowszechnianie oraz ochrona praw, wolności oraz swobód obywatelskich a także obowiązków organów władzy państwowej wobec obywateli;

3) działania na rzecz rozwoju demokracji i jawności funkcjonowania władz publicznych;

4) propagowanie respektowania etyki i uczciwości w życiu publicznym;

5) wsparcie lokalnych społeczności narażonych na zagrożenia ze strony inwestycji oddziałujących na środowisko.”

Zasadnicze pytanie brzmi, czy korzystanie z prawa do zrzeszania się obywateli w ramach stowarzyszeń powinno być realizowane tylko wtedy, gdy ma to na celu reprezentowanie zbiorowych interesów swoich członków wobec organów władzy publicznej czy też może służyć realizacji innych celów wybranych przez członków stowarzyszenia? Na to pytanie zapewne odpowiedzą dopiero organy nadzoru oraz sądy rejestrowe w trakcie analizy zmian w statutach. Stowarzyszenia rejestrowe dostały bowiem dwa lata na dostosowanie swoich statutów do wymogów nowej ustawy. Warto to zrobić już teraz, bo termin ten upływa w dniu 20 maja 2018 r. Przepis art. 10 ust. 1, jako minimalne wymogi statutu wskazuje:

Statut stowarzyszenia określa w szczególności:

1) nazwę stowarzyszenia, odróżniającą je od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji;

2) teren działania i siedzibę stowarzyszenia;

3) cele i sposoby ich realizacji;

4) sposób nabywania i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków;

5) władze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz ich kompetencje;

5a) możliwość otrzymywania przez członków zarządu wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją;

6) sposób reprezentowania stowarzyszenia, w szczególności sposób zaciągania zobowiązań majątkowych, a także warunki ważności uchwał władz stowarzyszenia;

7) sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich;

8) zasady dokonywania zmian statutu;

9) sposób rozwiązania się stowarzyszenia.

(4) [Obowiązek przerejestrowania się dla stowarzyszeń zwykłych] O ile w przypadku stowarzyszeń rejestrowych niezbędna będzie dokładna analiza postanowień statutu, czy spełnia on wymogi nowych przepisów (art. 10 ust. 1), o tyle w odniesieniu do stowarzyszeń zwykłych, został nałożony obowiązek przerejestrowania się do nowej ewidencji stowarzyszeń w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia życie ustawy. W odniesieniu do tych stowarzyszeń ustawodawca wprowadził kuriozalny, bo zupełnie nieadekwatny, skutek prawny braku takiego wpisu w postaci rozwiązania stowarzyszenia z mocy prawa. W przepisach nie ma nawet procedury odwoławczej od takiego wykreślenia. Mając na względzie to, że takich stowarzyszeń powstało w Polsce naprawdę wiele, to należy odbierać to jako próbę cichej likwidacji znacznej części organizacji społecznych. Zwłaszcza, że przepis przejściowy (art. 10 ustawy z dnia 25 września 2015 r.) jest dobrze schowany w ustawie zmieniającej, a nie w samej ustawie o stowarzyszeniach. Dlatego nie pozostaje nic innego, jak tylko skierować wszystkie stowarzyszenia zwykłe do swoich Starostów z wnioskami o wpis do nowej ewidencji stowarzyszeń na podstawie art. 40 ust. 5 Prawa o stowarzyszeniach. Jest czas, można to spokojnie zrobić, nawet jeśli przy okazji trzeba będzie zmienić regulamin. Ważne jest to, by nie dać się zaskoczyć i nie wpaść w pułapkę zastawioną przez poprzedni Sejm.

(5) [Możliwość przekształcenia stowarzyszenia zwykłego w rejestrowe] Od 1 stycznia 2017 r. wejdą w życie przepisy art. 42a-42e Prawa o stowarzyszeniach umożliwiające przekształcenie stowarzyszenia zwykłego w stowarzyszenie rejestrowe z zachowaniem ciągłości funkcjonowania. Warunkiem będzie jednak posiadanie przez stowarzyszenie przekształcane minimum 7 członków i dokonanie wpisu do KRS. Ustawodawca zmniejszył bowiem wymaganą liczbę osób, które mogą założyć stowarzyszenie rejestrowe z 15 do 7. To akurat jest zmiana na lepsze.

(6) [Terenowa jednostka organizacyjna] Nowelizacja precyzuje też zasady zakładania oddziałów terenowych (terenowych jednostek organizacyjnych) przez stowarzyszenia rejestrowe (nowe przepisy art. 10a i 10b), które chcą posiadać takie dodatkowe jednostki. Dotychczasowa regulacja była oparta wyłącznie o regulacje statutowe, które nie zawsze w sposób odpowiedni regulowały działalność oddziałów.

(7) Uchwalone zmiany w Prawie o stowarzyszeniach porządkują regulacje prawne w zakresie funkcjonowania stowarzyszeń, choć są też ewidentne wpadki, takie jak art. 1 ust. 2 ustawy (wadliwie sformułowane cele funkcjonowania stowarzyszeń) czy art. 10 ustawy zmieniającej (wygaszenie działalności stowarzyszeń z mocy prawa). Są to przepisy do szybkiej zmiany, gdyż wprowadzają one niebezpieczne rozwiązania prawne dopuszczające dużą uznaniowość po stronie organów nadzorujących stowarzyszenia, co do oceny celów dla których tworzone są stowarzyszenia oraz umożliwiające pozbycie się dużej liczny stowarzyszeń z obiegu prawnego i to pod błahym pretekstem przenosin do nowej ewidencji stowarzyszeń. Stowarzyszenia, które będą miały trudności z procesami zmian w statutach czy w ewidencji stowarzyszeń zwykłych proszę o zgłaszanie się do redakcji. Będziemy interweniować.

Marcin Przychodzki

Redakcja stopwiatrakom.eu